Καρναβάλι Σαπών: Από τη δόξα του πάλαι στη λησμονιά του σήμερα

Κωνσταντίνος Μαρκενδούδης

Τάσος Σταυρίδης, ο κατασκευαστής των αρμάτων του Καρναβαλιού «Βγάζαμε άρματα εντυπωσιακά, με κίνηση, εφάμιλλα με το καρναβάλι της Πάτρας» - Ντίνος Χαριτόπουλος, π. δήμαρχος Σαπών «Την τελευταία χρονιά είχαμε 10.000 κόσμο, και οι 700 περίπου ήταν από Βουλγαρία και Τουρκία»

Δείτε περισσότερα στο: http://www.paratiritis-news.gr/

Με τις καρναβαλικές εκδηλώσεις να κορυφώνονται σε όλη τη Θράκη αυτό το Σαββατοκύριακο, καθώς και την αναταραχή που έχει προκληθεί στη γειτονική Ξάνθη σχετικά με τις καρναβαλικές εκδηλώσεις της Κομοτηνής, θελήσαμε να θυμίσουμε ένα ιδιαίτερα παλιό, ιδιαίτερα επιτυχημένο κατά καιρούς αλλά πλέον ξεχασμένο καρναβάλι, το καρναβάλι των Σαπών, που εδώ και 15 χρόνια έχει περάσει στο χώρο της λήθης.

Στη Ροδόπη από τη δεκαετία του 1930 οι Απόκριες ήταν συνυφασμένες με τις Σάπες, όπου τα έθιμα της Αποκριάς κάθε χρόνο αναβίωναν, σε εύκολους ή και σε περισσότερο δύσκολους καιρούς.  Γυναίκες, άνδρες και παιδιά, όλη τη διάρκεια του Τριώδιου, έβρισκαν τρόπους να μεταμφιεστούν και να ξεφαντώσουν, ανατρέποντας και σατιρίζοντας την καθημερινότητά τους με όπλα την ελευθερία αλλά και την ελευθεριότητα, που τους επέτρεπε o «ρόλος» της παροδικής αποκριάτικης μεταμφίεσης.

Το 1975, για πρώτη φορά η Δημοτική Αρχή Σαπών στήριξε το Καρναβάλι, που διοργάνωσε ο Όμιλος της πόλης, και σε όλη τη διάρκεια του Τριώδιου «μασκαράδες» κυρίως παιδιά αλλά και μεγάλοι, επισκέπτονταν όλα τα σπίτια σε μικρές ομάδες.  Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονταν την Καθαρά Λεύτερα με τα «μουτζουρώματα», τις εξορμήσεις στο ύπαιθρο και το πέταγμα του χαρταετού.

Το 1990 κι έπειτα από πολυετή απουσία ο τότε Λαογραφικός Σύλλογος Σαπών ανέλαβε την οργάνωση καρναβαλικών εκδηλώσεων, με την στήριξη του Δήμου, όμως το Καρναβάλι Σαπών καθιερώθηκε ως θεσμός από το 1995 και μετά, οπότε και τελούσε υπό την αιγίδα του Δήμου Σαπών, με δώδεκαήμερο πρόγραμμα δρωμένων που εξελίσσονταν στους οικισμούς του Δήμου και είχαν επίκεντρο την πόλη των Σαπών, ενώ απέκτησε και διεθνή εμβέλεια με τη συμμετοχή στις εκδηλώσεις ξένων αντιπροσωπειών• από την Τουρκία και τη Βουλγαρία.

Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι του καρναβαλιού ήταν η παρέλαση των αρμάτων, που σε κάποια φάση περιλάμβανε 20 άρματα, με διαφορετικές θεματικές που απηχούσαν και τοπικά θέματα, όμως μετά το 2002, ο θεσμός ατόνησε και πλέον παραμένει μόνο μια ανάμνηση για όσους είχαν την ευκαιρία να τον ζήσουν.

Ο ΠτΘ μίλησε με δύο ανθρώπους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο καρναβάλι των Σαπών, τον κ. Ντίνο Χαριτόπουλο, ο οποίος ήταν Δήμαρχος Σαπών την περίοδο 1995-2002, όταν το καρναβάλι ήταν στην πλήρη ανάπτυξή του, καθώς και τον κ. Τάσο Σταυρίδη, ο οποίος φιλοτέχνησε από τη δεκαετία του ’70 μέχρι και το 2002 τα άρματα που συμμετείχαν στην παρέλαση και εντυπωσίαζαν το κοινό. 

Τάσος Σταυρίδης «Όλα ξεκίνησαν από τους 7 “τρελούς”»

Ο κ. Σταυρίδης, ο οποίος είναι συνταξιούχος εδώ κι 15 χρόνια, αποτελεί τη ζωντανή ιστορία του καρναβαλιού, που από το 1975 και μετά πέρασε από πολλές φουρτούνες, και αποτελούσε, τουλάχιστον στις πρώτες προσπάθειες, ιδιωτική πρωτοβουλία με μερική συνδρομή, κατά καιρούς, της δημοτικής αρχής.

Ο ίδιος είναι καλλιτέχνης, με πτυχίο της σχολής καλών τεχνών ABC του Παρισιού ενώ μέχρι το 1972, και την έλευση της τηλεόρασης, διατηρούσε κινηματογράφο οπότε και τον έκλεισε μετακινούμενος στην Χαλκίδα όμως επέστρεψε στις Σάπες το 1976, και άνοιξε ξανά τον θερινό κινηματογράφο.

Η ενασχόλησή του με την κατασκευή αρμάτων ξεκίνησε ένα βράδυ, όταν ο αδερφός του Λάκης Σταυρίδης, του πρότεινε να κάνουν ένα άρμα για την Καθαρά Δευτέρα, που ήταν μεγαλύτερη γιορτή τότε για τις Σάπες. Έτσι μαζί με τον αδερφό του και τον μαραγκό Παναγιώτη Αντωνιάδη, μέσα σε μια εβδομάδα, είχαν κατασκευάσει το πρώτο άρμα, τον «κλόουν»,  μήκους 4 μέτρων που αναπαριστούσε έναν κλόουν με σατέν φόρμα να στηρίζεται σε ένα μεγάλο δάχτυλο και να περιστρέφεται.

 Το άρμα αυτό εντυπωσίασε τόσο, που αποφάσισαν να κάνουν κάτι παραπάνω την επόμενη χρονιά, και μαζί με τον Γιώργο Τσακίρη από το Χαμηλό, τον Χρήστο Παπατσαρούχα, υποδιευθυντή της Εθνικής τράπεζας των Σαπών συγκέντρωσαν, άλλοτε εύκολα ή δύσκολα ένα ποσό, με το οποίο αγόρασαν τα υλικά ώστε να κατασκευάσουν και άλλα 6 άρματα.

Έτσι έγινε η παρέλαση με 7 άρματα, και επειδή ήταν 7 άτομα που οργάνωσαν την όλη προσπάθεια, είχαν βγάλει την ομάδα των αρμάτων «Ζήτω η τρέλα των 7». Οι 7 «τρελοί» ήταν ο Τάσος Σταυρίδης, ο Λάκης Σταυρίδης, ο Παναγιώτης Αντωνιάδης, ο Χρήστος Παπατσαρούχας, ο Γιώργος Τσακίρης, ο Φάνης Φωτακάκης και ο Χαράλαμπος Κυμπαρίδης.

Μετά από το πρώτο αυτό επιτυχημένο ξεκίνημα της παρέλασης των αρμάτων, κέρδισε και τη στήριξη του τότε Δήμαρχου Σαπών του κ. Δήμου Κρυστάλλη, ο οποίος δημιούργησε τον Μορφωτικό Σύλλογο Σαπών, που ανέλαβε τη χρηματοδότηση της κατασκευής των αρμάτων και της παρέλασης. Έτσι προσέλαβαν τον κ. Σταυρίδη για να κατασκευάζει άρματα, τα οποία ήταν δικής του έμπνευσης και όπως θυμάται ο ίδιος «είχαν μεγάλη επιτυχία, μιας και ο κόσμος τότε ήταν και διψασμένος».

  

Σύντομη αναβίωση στις αρχές της δεκαετίας του ’90

Όμως το ’79, από τη μία δεν υπήρξε συμφωνία για τα άρματα λόγω του κόστους, ενώ και ο ίδιος ο κ. Σταυρίδης ξεκίνησε να δουλεύει σε ένα τοπικό εργοστάσιο ξυλείας. Έτσι ελέω γκρίνιας και έλλειψης χρόνου δεν βρέθηκε, όπως λέει, «κάποιος άλλος τρελός για να πιάσει τα άρματα, και η παρέλαση δεν συνεχίστηκε».

Το ’86 το εργοστάσιο έκλεισε, και μετά από κάποια χρόνια, το 1990, ιδρύθηκε στις Σάπες ένας νέος Λαογραφικός Σύλλογος, ο οποίος ανέλαβε την πρωτοβουλία να αναβιώσει το καρναβάλι των Σαπών την επόμενη χρονιά, το 1991. Ο σύλλογος ήταν ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ο κ. Σταυρίδης δεν ήταν μέλος του, έτσι όταν απευθύνθηκαν σε αυτόν για την κατασκευή των αρμάτων ο ίδιος ανέλαβε να κάνει και πάλι τα άρματα του καρναβαλιού, όμως η τιμή για να κατασκευαστούν τα άρματα, ήταν αρκετά ψηλή, μιας και θα κατασκευαζόταν πάλι για πρώτη φορά. Τελικά τα όποια προβλήματα επί του κόστους κατασκευής των αρμάτων ξεπεράστηκε με τη δέσμευση ότι φορείς, όπως ο Δήμος και η Νομαρχία, θα διαθέσουν χρήματα, και ο κ. Σταυρίδης προχώρησε στην κατασκευή τους σε ένα υπόστεγο που είχε στην αυλή του.

Ο ίδιος θυμάται χαρακτηριστικά για εκείνη την χρονιά πως την Παρασκευή πριν την Κυριακή της παρέλασης, τα άρματα, ολοκληρωμένα πια, ήταν στο δρόμο έξω από το σπίτι του. Όμως το βράδυ έπιασε μια πάρα πολύ δυνατή θύελλα, και όλη η οικογένειά του βγήκε προσπαθώντας να καλύψει τα άρματα ώστε να μην καταστραφούν. «Και μέσα στη νύχτα φωνάζαμε σκέπασε από εδώ, δέσε από εκεί, λες και είμαστε στον ωκεανό και είχαμε καμιά φουρτούνα» ανέφερε, και τελικά την άλλη μέρα, με τον καιρό να ηρεμεί, κατάφεραν να περισώσουν ό,τι μπορούσαν και να γίνει η παρέλαση.

Επειδή όμως τα προβλήματα με τον σύλλογο συνεχίστηκαν, αυτός αρνήθηκε να ασχοληθεί ξανά με το καρναβάλι, και την επόμενη χρονιά έγινε πάλι η παρέλαση, αλλά με τα ίδια άρματα που είχαν κάποιες μικροαλλαγές.

  

Πρωτοβουλία από το Δήμο Σαπών

Από εκεί και πέρα το καρναβάλι σταμάτησε για μερικά χρόνια, όμως το 1995, με την ανάδειξη του κ. Ντίνου Χαριτόπουλου στον δημαρχιακό θώκο, τον βρίσκει και του ζήτησε να ξεκινήσει ξανά το καρναβάλι, για το 1996. Ξεκινώντας πάλι από το μηδέν, σε χώρο που είχε παραχωρηθεί από το Δήμο όπου στεγαζόταν τα άρματα, ξεκίνησε ξανά να φτιάχνει, παίρνοντας έμπνευση από την κατάσταση της εποχής.

«Ό,τι έκανα ήταν με δική μου έμπνευση, σε ποικίλα θέματα. Θέλαμε να έχουν την σάτιρα για την ελληνική πραγματικότητα. Έκανα άρματα για τα παιδιά, κάλυπτα σκάνδαλα που γινόταν στην περιοχή, όλα αυτά τα ανέπτυσσα». Το γεγονός λοιπόν ότι το καρναβάλι δεν ήταν κάτι ουδέτερο, άρεσε στον κόσμο, και αυτός κάθε χρόνο, αφουγκραζόμενος και τι ήθελε ο κόσμος, μάζευε προτάσεις, και μετά ανάλογα δημιουργούσε τα άρματα. «Όλη τη νύχτα εγώ σκεφτόμουν το θέμα, και την ημέρα δουλεύοντας τα εκτελούσα» σημειώνει, τονίζοντας πως επρόκειτο για ιδιαίτερα μεγάλες κατασκευές, που πολλές φορές δυσκολευόταν να περάσουν κάτω από τα καλώδια της ΔΕΗ!

Όμως δυστυχώς σε όλη αυτή την περίοδο δεν είχαν κόσμο να κάνει παρέλαση μαζί με άρματα, «δεν είχαμε συλλόγους, όπως στη Ξάνθη. Περιμέναμε από τα σχολεία να βοηθήσουν οι μαθητές, δεν είχαμε κόσμο να τα πλαισιώσει. Βγάζαμε άρματα εντυπωσιακά, με κίνηση, εφάμιλλα με το καρναβάλι της Πάτρας, αλλά περνούσε το άρμα μόνο του, και περνούσε λες και είναι μια πασαρέλα μόνο με άρματα, δεν είχε ζωντάνια και κόσμο, και στο τέλος ο καθένας ήθελε να βλέπει και όχι να συμμετέχει» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Ανάμεσα στο άρματα ήταν πάντα ο Διόνυσος, ενώ υπήρχαν άρματα με το θρακιώτη Γαϊτατζή, ο ελέφαντας, ενώ κατά καιρούς έβγαιναν γορίλλες, κύκλωπες και άλλα τοπικά θέματα, όπως το μεγάλο φαγοπότι του 2004, το βιάγκρα, αλλά και οι ροζ αστυνομικοί.

Ο κ. Σταυρίδης δεν παρέλειψε να σημειώσει πως το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών δημιουργούνταν την πρώτη χρονιά, όταν κατασκευάζονταν τα άρματα από το μηδέν, μιας και τις επόμενες χρονιές τα υπάρχοντα άρματα μετατρέπονταν σε άλλα με πολύ μικρότερο κόστος καθώς η βασική δομή παρέμενε ίδια.

Η αυλαία για το καρναβάλι των Σαπών έπεσε το 2002 όταν άλλαξε η δημοτική αρχή και ταυτόχρονα ο κ. Σταυρίδης βγήκε στη σύνταξη, αν και συνεχίζει να ζει, τόσο στις αναμνήσεις των διοργανωτών του, όσο και στο blog του κ. Σταυρίδη, http://tasosstavridis1.blogspot.gr/, όπου υπάρχουν βίντεο και  υλικό για τα χρόνια του καρναβαλιού.

  

Ντίνος Χαριτόπουλος «Το καρναβάλι των Σαπών, μια ευκαιρία που χάθηκε»

Το 1995 το καρναβάλια ανέλαβε ο Δήμος, καθιερώνοντάς το ως πολιτιστικό θεσμό για τις Σάπες, μαζί με τα Εαρινά και τον Πολιτιστικό Αύγουστο. Όπως σημείωσε ο τότε Δήμαρχος Σαπών κ. Ντίνος Χαριτόπουλος, γινόταν σε συνδυασμό με τις γύρω κοινότητες, με την οργανωτική επιτροπή να ξεκινά από τον Οκτώβριο, και να καθορίζονται οι εκδηλώσεις και η θεματολογία των αρμάτων.

Παράλληλα θέσπισαν το εργαστήρι κατασκευών όπου ο κ. Τάσος Σταυρίδης δημιουργούσε τα άρματα, κατάρτιζαν το πρόγραμμα, που κρατούσε από την Τσικνοπέμπτη μέχρι την Καθαρά Δευτέρα.  Γινόταν ένας χορός το βράδυ του Σαββάτου και την Κυριακή ξεκινούσαν με τις γαϊδουροδρομίες, την παρέλαση και την Δευτέρα γινόταν τα κούλουμα και πέταγμα χαρταετού στο Δενδράκι.

«Σκοπός του Δήμου ήταν να αναδείξει τον πολιτιστικό τουρισμό στις Σάπες» εξήγησε ο κ. Χαριτόπουλος, και έτσι τα τελευταία χρόνια δημιούργησαν το ξενοδοχείο στο Δενδράκι και τα καταλύματα στο Κασσιτερά, τα οποία τα τελευταία χρόνια ήταν κατάμεστα. «Θέλαμε να επεκτείνουμε τον θεσμό με το σκεπτικό ότι τέσσερις πέντε μέρες να μένουν, να ζουν, να ξοδεύουν οι επισκέπτες θα ενίσχυαν την τοπική αγορά» ανέφερε χαρακτηριστικά ο ίδιος για να διευκρινίσει στη συνέχεια πως επιπλέον στο Δήμο δεν κόστιζε ιδιαίτερα το Καρναβάλι, μιας και από ένα προϋπολογισμό τότε 10 εκ. δραχμών, τα 2,5 εκ έβγαιναν από ένα λαχείο, το οποίο διακινούσαν σε όλη τη Θράκη 2 εκ. από χορηγίες άλλα 2 εκ. από επιχορηγήσεις και μόνο σε ό,τι υπολείπονταν κάλυπτε το κόστος ο Δήμος, ενισχύοντας την τοπική οικονομία, αλλά και τις πολιτιστικές δράσεις. «Το θετικό που είχε το καρναβάλι ήταν ότι συμμετείχαν σύλλογοι, αναβίωναν δικά τους έθιμα από όλη την Περιφέρεια, και είχε ένα σατιρικό χρώμα» σημείωσε.

Τα τελευταία χρόνια μάλιστα το καρναβάλι είχε γίνει διεθνές, φέρνοντας αντιπροσωπείες από Βουλγαρία και Τουρκία, με απώτερο σκοπό να γίνει ένας θεσμός για όλη την περιοχή της Θράκης που θα συγκέντρωνε κόσμο από τη Θράκη και τις γειτονικές χώρες. «Την τελευταία χρονιά είχαμε 10.000 κόσμο, και οι 700 περίπου ήταν από Βουλγαρία και Τουρκία» τόνισε ο κ. Χαριτόπουλος, σημειώνοντας πως οι επισκέπτες του το διαφήμιζαν και το προέβαλαν στο εξωτερικό.

«Δυστυχώς όμως μετά το 2002 τίποτα δεν συνεχίστηκε, και τα Εαρινά δεν συνεχίστηκαν, και ο πολιτιστικός Αύγουστος δεν συνεχίστηκε» ανέφερε, εκφράζοντας την άποψη πως ο θεσμός θα μπορούσε να συνεχιστεί, να αναδειχθεί περαιτέρω σε συνδυασμό με υποδομές που είχαν γίνει, «και ειδικά τώρα που ο Δήμος περιλαμβάνει και τη Μαρώνεια, γεγονός που δημιουργεί πολλαπλάσιες δυνατότητες για προσέλκυση τουριστών θα είχε και πολλαπλάσια οφέλη για τον τόπο» κατέληξε ο ίδιος.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗ